Dünyanın ən qədim xalqlarından biri olan azərbaycanlılar özlərinə məxsus mədəniyyəti, mənəviyyatı ilə türk xalqları içərisində oxşar və fərqli cəhətləri ilə tanınsalar da, bu ailədə tutsalar da, tarixi zərurətdən XX əsrin əvvəllərinə qədər onlar müxtəlif ideologiyalara xidmət etməyə məcbur olmuşlar.

XX əsrin əvvəllərində dünyada gedən siyasi proseslər, Rusiyada da ictimai-siyasi vəziyyətə öz təsirini göstərdi. Azərbaycan ziyalıları bu şəraitdən istifadə edərək öz milli mənsubiyyətlərini tanıtmaq uğrunda mübarizəyə başladılar. Bu dövrdə nəşr olunan mətbu orqanların səhifələrində çıxışlar edərək, türkçülük-Azərbaycançılıq ideyalarını formalaşmasına öz töhfələrini verdilər. Bu işdə xüsusi fərqlənən görkəmli mütəfəkkirlər Əli bəy Hüseynzadə, Əhməd bəy Ağaoğlu və b. Bununla bağlı fikirləri xalqın oyanışında, maariflənməsində xüsusi rol oynadı.

“Cəlil Məmmədquluzadənin anadan olmasının 150 illik yubileyinin qeyd edilməsi haqqında”Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin 2019-cu il 17 yanvar tarixli Sərəncamda deyilir:”Ana dilinin saflığı uğrunda daim mübarizə aparmış Cəlil Məmmədquluzadənin meydana gətirdiyi qiymətli dram və nəsr əsərləri, parlaq publisistika dərin humanist məzmuna malik olub, özündə milli və ümumbəşəri dəyərlərin vəhdətini ehtiva edir. Azərbaycanda və onun hüdudlarından kənarda geniş yayılaraq milli oyanışa, yeniləşmə hərəkatına yol açan və azadlıq ideyalarının inkişafına qüvvətli təsir göstərən “Molla Nəsrəddin jurnalı məhz Mirzə Cəlil dühasının məhsuludur”.

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclis Sədrinin 2017-ci il 28 avqust tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş ”Oxunması zəruri olan kitabların Siyahısı”na görkəmli ədibin “Hekayələri” də daxil edilmişdir.

Müstəqilliyini yenicə elan etdikdən sonra Azərbaycan böyük fəlakətlə üzləşdi. Bir-birini əvəzləyən şəristəsiz siyasi hakimiyyətlər dövlətə, xalqa qarşı edilən xəyanətlər Azərbaycanı nəinki yenicə qazandığı müstəqilliyini itirmək, hətta bir dövlət kimi dünyanın siyasi xəritəsindən silinmək təhlükəsi ilə üzləşdirmişdir. 1992-ci ildə hakimiyyətə gələn Xalq Cəhbəsi-Müsavat cütlüyü səriştəsiz idarəçilik fəaliyyəti ilə xalqın bu günə və gələcəyə ümidini, xoşbəxt millət kimi yaşamağa inamını öldürmüşdü. O vaxtkı hakimiyyətin siyasi savadsızlığının, idarəçilik səriştəsizliyinin nəticəsi olaraq, erməni təcavüzkarları işğalçılıq siyasətini daha da gücləndirmiş, respublikanın ayrı-ayrı bölgələrində qanunsuz silahlı birləşmələr özbaşınalıq etməyə başlamışdı.