Dünyanın ən qədim xalqlarından biri olan azərbaycanlılar özlərinə məxsus mədəniyyəti, mənəviyyatı ilə türk xalqları içərisində oxşar və fərqli cəhətləri ilə tanınsalar da, bu ailədə tutsalar da, tarixi zərurətdən XX əsrin əvvəllərinə qədər onlar müxtəlif ideologiyalara xidmət etməyə məcbur olmuşlar.

XX əsrin əvvəllərində dünyada gedən siyasi proseslər, Rusiyada da ictimai-siyasi vəziyyətə öz təsirini göstərdi. Azərbaycan ziyalıları bu şəraitdən istifadə edərək öz milli mənsubiyyətlərini tanıtmaq uğrunda mübarizəyə başladılar. Bu dövrdə nəşr olunan mətbu orqanların səhifələrində çıxışlar edərək, türkçülük-Azərbaycançılıq ideyalarını formalaşmasına öz töhfələrini verdilər. Bu işdə xüsusi fərqlənən görkəmli mütəfəkkirlər Əli bəy Hüseynzadə, Əhməd bəy Ağaoğlu və b. Bununla bağlı fikirləri xalqın oyanışında, maariflənməsində xüsusi rol oynadı.

“Cəlil Məmmədquluzadənin anadan olmasının 150 illik yubileyinin qeyd edilməsi haqqında”Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin 2019-cu il 17 yanvar tarixli Sərəncamda deyilir:”Ana dilinin saflığı uğrunda daim mübarizə aparmış Cəlil Məmmədquluzadənin meydana gətirdiyi qiymətli dram və nəsr əsərləri, parlaq publisistika dərin humanist məzmuna malik olub, özündə milli və ümumbəşəri dəyərlərin vəhdətini ehtiva edir. Azərbaycanda və onun hüdudlarından kənarda geniş yayılaraq milli oyanışa, yeniləşmə hərəkatına yol açan və azadlıq ideyalarının inkişafına qüvvətli təsir göstərən “Molla Nəsrəddin jurnalı məhz Mirzə Cəlil dühasının məhsuludur”.

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclis Sədrinin 2017-ci il 28 avqust tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş ”Oxunması zəruri olan kitabların Siyahısı”na görkəmli ədibin “Hekayələri” də daxil edilmişdir.

Bu gün Azərbaycanda həyata keçirilən iri­miqyaslı layihələrin və proqramların reallaşması birinci növbədə ölkənin kadr potensialından asılıdır. Bu potensialın formalaşmağında başlıca sahə isə təhsildir. Müasir dövrdə təhsilin rolu və əhəmiyyəti getdikcə artmaqdadır. Təhsil sahəsində əldə olunan uğurlar təkcə məktəblərin maddi-texniki bazasının möhkəmlən­di­rilməsi ilə məhdudlaşmır. Təhsil islahatlarının həya­ta keçirilməsi istiqamətində atılan addımlar təhsillə bağlı dəyərlərin yeniləşdirilməsi, müasirləşdirilməsi və son nəticədə Azərbaycan cəmiyyətinin yeni keyfi­yyətinə nail olunması üçün təhsil faktorundan istifa­də edilməsinə şərait yaradır. Bu Prezident İlham Əliyevin Azərbaycan təhsilinin inkişafına verdiyi ən böyük töhfədir. Ölkə təhsilinin inkişafı məqsədilə nəzərdə tutulan proqramlar və layihələr bütün ölkədə oldu­ğu kimi, Naxçıvan Muxtar Respublikasında uğurla həyata keçirilir.

Son 25 ilə yaxın müddətdə Naxçıvan Muxtar Respublikasında tariximizin tədqiqi, təbliği və gənc nəslə öyrədilməsisahəsində genişmiqyaslı işlər görülür. Bu səbəbdən yeniyetmə və gənclərə tariximizin orta məktəb dövründən öyrədilməsi qarşıda duran əsas vəzifələrdəndir. Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev vətənpərvər gənclər yetişdirməyin məktəbdən başlanılmasının zəruriliyini qeyd edərək deyirdi: “Müstəqil Azərbaycanın gənc nəslinin hər bir nümayəndəsi məktəbdə milli təhsil alaraq öz xalqının, millətinin tarixini qədim dövrlərdən bu günümüzədək yaxşı öyrənməlidir. Əgər o, bunu öyrənməzsə əsl vətəndaş ola bilməz, əgər o, bunu öyrənməzsə öz millətini dəyərləndirə bilməz, əgər o, bunu öyrənməzsə öz milli mənsubiyyəti ilə lazımi səviyyədə qürur duya bilməz”.